Historia om eit folkeopprør
Forfattar og journalist Anders Totland er aktuell med boka Vindmøllekampen – Historia om eit folkeopprør. Debatten om norsk vindkraft eksploderte i 2019. Utbygging av nye vindkraftanlegg hadde lenge politisk støtte frå både folk og politikarar, men så endra det seg nærmest over natta. Folket reiste seg til kamp. Med fleire kritiske blikk kom heilt nye sider ved vindkrafta til syne. Det handla om enorme pengesummar og internasjonal politikk, men også om folk sin kjærleik til nærområda og ei kjensle av å bli overkøyrt. Det historiske folkelege engasjementet har ikkje berre fått folk opp på barrikadane, men det har òg endra norsk politikk. Dette er historia om då vinden snudde, og om folka som fekk det til å skje.
Utdrag frå forordet i "Vindmøllekampen - Historia om eit folkeopprør" av Anders Totland.
Valdtekt av norsk natur. Miljøkriminalitet. Landsforræderi og korrupsjon. Tidenes bløff, og våre
eigne politikarar står bak. Hakekors på kommunevåpen. Tyskarar som kjem tilbake for å fullføra
det dei ikkje klarte i 1940-åra. Anleggsmaskinar
i full fyr, fredelege demonstrantar som blir henta
av politiet, og norske politikarar som blir spytta i
ansiktet.
Dette er kampen om vindkrafta. For og imot.
Gjennom 2019 og 2020, frå ei slags nisjesak for spesielt interesserte til ein nasjonal kamp om natur og
miljø – og ikkje minst om kven som skal ha definisjonsmakta. Aldri før i vår levetid har me sett
ein debatt og aksjonsformer som kan måla seg med
dette. Korleis kom me eigentleg dit? Det spørsmålet
er utgangspunktet for arbeidet med denne boka. Men først: Bli med ein snartur tilbake til sommaren 2019.
Det er berre eitt problem: Det er ikkje slik eg ser på
desse folka. Bak dei uniformerte trøyene står menn
og kvinner med brennande engasjement for både
natur og miljø, det er folka eg kjenner frå turlaget, og
menneske eg respekterer, som heile livet har kjempa
for sosial utjamning og ei meir rettferdig fordeling
av goda i verda. I dei fleste samanhengar ville eg ha tenkt at dette er mine folk, ein gjeng eg stort sett
deler verdisett med. Det handlar ikkje om billig ben-
sin og framdyrka politikarforakt frå pauserommet
på jobben. Så lenge eg har kjent dei, har desse folka
jobba for berekraft og måtehald. Så vidt eg kan for-
stå, består demonstrantane i all hovudsak av oppegå-
ande, reflekterte menneske. I dei fleste samanhengar
ville eit argument frå denne gjengen ha vege tungt.
Eg ville ha lytta, tenkt meg om og kanskje endra meining.
For kvar dag som går, dukkar det opp ei rekke nye artiklar og debattinnlegg i Facebook-feeden min. Mykje kjem frå dei same folka, men stadig nye vener og kjende melder seg på. Det handlar om internasjonale avsløringar om gruvedrift og barnearbeid, om ørn som døyr, og om såkalla infralyd som potensielt kan vera til fare for liv og helse. Og alt heng saman med utbygginga av vindkraft.
Ein av artiklane som ligg høgast i feeden ein morgon, er frå nettstaden Document.no. Folka bak det som av mange er sett på som ein reindyrka kanal for spreiing av brun propaganda og framandfrykt, har òg engasjert seg mot vindkrafta. No blir artiklane på nettstaden brukt som sanningsvitne av folk frå heile det politiske spekteret.
Det er som om ingenting anna betyr noko lenger. Alt handlar om vindmøller.
Det er som om ingenting anna betyr noko lenger. Alt handlar om vindmøller
Gjennom vindauget ser eg Stordøya som veks
fram, vindturbinane på Fitjar som ruvar i landskapet. Dei siste vekene har eg fått ei slags forståing
for kva det handlar om. Konflikten mellom natur og
kraftinteresser. Ein kan ikkje redda jorda ved å rasera
naturen. Om pasienten døyr, er medisinen feil. Argumentet har blitt gjentatt i det uendelege. Eg har forstått kva dei meiner.
Det eg ikkje har forstått, er kva som driv den harde motstanden. Den som får folk til å ofra fritid og pengar, til å skriva krasse innlegg og stilla seg opp med banner og flygeblad, til å løfta kampen mot vindkrafta som ei av vår tids store kampar. Men eg kjenner at noko rører seg i meg òg. Ikkje ein motstand. Same kor mykje eg les om vindkraft, har eg forsvinnande svake meiningar om temaet. Men folka som kjempar; eg er djupt fascinert over kva som driv dei, og kor dei kjem frå.
Før båten legg til kai, har eg bestemt meg. Eg må berre finna ut av det, gjera eit forsøk på å forstå kor- leis dette har skjedd, kva som engasjerer så sterkt med akkurat denne saka. Korleis ho skil seg frå alle dei andre små og store kampane som blir kjempa kvar einaste dag. Og eg veit det ikkje då, men ganske snart skal dette bli starten på eit år med lange fly- reiser og endelause køyreturar rundt i landet. Med båt og bil og fly og tog skal eg farta rundt, frå Finnskogen i aust, langs kysten vestover og mot nord, til Sognefjorden og Trøndelag, til Andøya og Finn- marksvidda. Reisemåla spreier seg over heile landet, men éin ting er felles: Det er folk der som kjempar ein kamp mot vindmøller.
Og nokre stader og kampar skil seg tydeleg ut. Gjennom arbeidet med dette prosjektet finn eg raskt ut at det er somme stader det brenn meir enn andre, for motstanden er på ingen måte jamt fordelt utover landet. I Trøndelag finn eg gneisten til den store nasjonale mobiliseringa på Frøya, og det er der den største dramatikken utspeler seg i 2019. Dessutan er det der den ferske organisasjonen Motvind held sitt aller første landsmøte. Klart eg må vera der når det skjer.
Rundt Sognefjorden står lokalpolitikarane fram og kjempar etter kvart ein iherdig kamp mot utbyggingskåte selskap og sine eigne kollegaer på Austlandet. Dei representerer sine eigne innbyggarar, men argumenta og ståstadene deira speglar ein veksande motstand, spesielt langs kysten. Det handlar om lange politiske prosessar, internasjonale avtalar og grunneigarar som sit igjen med knappar og glans- bilete. Det handlar omklima og miljø, om dyrog fugl. Samtalar og intervju med hundrevis av enkeltpersonar og organisasjonar viser kva dei som kjempar, har felles – og kor dei skil seg frå kvarandre. Berre ein brøkdel av det kjem på trykk, men det biletet som teiknar seg gjennom møte med alle desse menneska, er avgjerande for å velja ut kva saker eg vil løfta fram.
Somme saker representerer breidda. Andre utbyggingar og enkeltkampar vel eg ut fordi dei på kvar sine måtar er heilt spesielle i norsk samanheng. Som i Gulen, der dei risikerer å få eit vindkraftverk dei aldri har sagt ja til. Eller Tromsø, der det allereie har skjedd. Utanfor Tromsø, på Kvaløya, står det einaste vindkraftverket i heile landet som har blitt reist utan lokal støtte.
Eller samane sin kamp, som blir kjempa over halve landet. Fosen-utbygginga står som det største inngrepet, men heile vegen nordover til grensa mot Russland ligg det ein konflikt og ulmar. Det handlar ikkje berre om vindkraft. Der er det òg hyttebygging, infrastruktur og norske næringsinteresser som i lange tider har pressa reindrifta. Vindkrafta kjem berre på toppen som endå ei utfordring for samarbeidet mellom dei ulike gruppene og interessene.
I løpet av året som går medan eg jobbar med denne boka, kjem det òg saker som skil seg ut fordi dei viser seg å bli politiske vendepunkt. Som det kontroversielle vindkraftverket på Andmyran i Nordland. Både lokalpolitikarane og regjeringa var for, men så kom ny kunnskap om verdien av myra der anlegget skulle byggast. Ein ny motstand vakna til. Og så skjer det som ingen trur er mogleg. Statsråden snur.
Det er storpolitikk som utspeler seg dag for dag, med stadig fleire kritiske blikk på utbygginga som føregår. For meg handlar det likevel mest om menneska. Kva er det som får dei til å reisa seg til kamp? Kva er det som triggar og driv og får elden til å spreia seg frå sjel til sjel, og folk til å halda ut – år etter år?
Etter alt eg har lese og høyrt om vindkraft, er det då eg verkeleg blir nysgjerrig. Det er den historia eg vil fortelja.
Alle foto: Henrik Mundal Andreassen
Vindmøllekampen
ANDERS TOTLAND